Wystawa Prymas z Ostrowa
W piątkowy wieczór w Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego otwarto wystawę pod tytułem „Prymas z Ostrowa Kardynał Edmund Dalbor” w zbiorach Piotra Maślińskiego. Wystawę zainaugurowano na pięć dni przed 150. rocznicą urodzin ks. kard. Dalbora.
Na drugim piętrze Ratusza w sali wystaw czasowych zgromadzonych powitał Witold Banach, dyrektor Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego. Krótki wykład wprowadzający wygłosił prof. Jerzy Pietrzak. – Prymas w Polsce przedrozbiorowej to był wicekról. To był zastępca króla, kiedy króla nie było. To była postać druga po królu w Rzeczpospolitej. Oczywiście w okresie zaborów arcybiskupi gnieźnieńscy nie mogli oficjalnie używać tytułu prymasowskiego. Sprawa się skomplikowała po kongresie wiedeńskim, kiedy utworzono Królestwo Polskie. Staraniem cara Aleksandra I arcybiskup warszawski otrzymał tytuł Prymasa Królestwa Polskiego, ale tego kongresowego. I go używał, ale tylko przez kilkadziesiąt lat, bo już po powstaniu listopadowym car Mikołaj I zakazał arcybiskupom warszawskim używać tytułu Prymasa Królestwa Polskiego. Sprawa odżyła po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Cały naród, także ówczesny rząd polski, uważał, że Prymasem Polskim jest oczywiście arcybiskup gnieźnieński, chociaż przez tyle lat tego tytułu nie używał. Arcybiskupi gnieźnieńscy mieli świadomość, że są Prymasami Polski, ale tej Polski zniewolonej. Arcybiskup gnieźnieński kard. Ledóchowski na soborze watykańskim podpisał się jako Prymas Polski. W kraju nie mógł używać tego tytułu ze względu na władze pruskie – wyjaśniał profesor.
Autor wystawy Piotr Maśliński opowiedział jak rozpoczął kolekcjonowanie zbiorów o ks. kard. Dalborze i co przedstawia. – Jako ciekawostka, na aukcji ebay w Stanach Zjednoczonych, odnalazłem najprawdopodobniej fotografię reporterską, ponieważ jest na niej bardzo młody Edmund Dalbor. Nie wiadomo czy ta fotografia była robiona jeszcze w Rzymie czy gdzie, ale także nie wiem w jaki sposób dotarła za ocean. Ktoś na tej fotografii próbował robić retusz, taki trochę nieudolny, ale według mnie dodało to uroku temu zdjęciu – powiedział Maśliński. Zaznaczył, że w prasie na początku niewiele pisano o Dalborze. Sytuacja zmieniła się dopiero po jego śmierci. Piotr Maśliński przeanalizował również temat sporny dla historyków, którym jest miejsce urodzenia kardynała. – Byłem w archiwum w Kaliszu zobaczyć materiały źródłowe. Z przykrością powiem, że takich materiałów nie ma, ponieważ jak Prymas Dalbor urodził się w 1869 roku, to księgi meldunkowe zaczęto dopiero prowadzić 20 lat później od 1890 roku. (…) Tu praktycznie niewiele wiemy. Natomiast zostało opublikowane na 100-lecie urodzin Dalbora, i tu dziękuję profesorowi Pietrzakowi, bo on mnie na ten egzemplarz Przewodnika Katolickiego naprowadził, to jest jedyne miejsce, gdzie wymieniane jest w prasie i literaturze miejsce, tj. ul. Raszkowska 3. Ten redaktor powołuje się na wspomnienia ks. Rolewskiego. Do tych wspomnień nie udało mi się jeszcze dotrzeć, ale przypuszczam, że w archiwum archidiecezjalnym są. Ten redaktor napisał: „Ks. Rolewski mówi tak: «U nas w parafii jest księga chrztów i urodzin. Pod pozycją nr 85/69 jest wpisany Edmund Dalbor, urodził się 30 października, ochrzczony został 2 grudnia». Są podani rodzice i chrzestni”. Dalej redaktor pisze, że jest wpisana Raszkowska 3. To jest nieprawda, że to jest wpisane, ale zacząłem domniemywać dlaczego tak w artykule podano. Zacząłem domniemywać, że kiedy ks. kard. Dalbor był w Ostrowie w 1923 roku, że podczas wizytowania parafii odolanowskiej, ostrowskiej i może innych też, mogła to być wizyta sentymentalna. Liczyłem, że prof. Pietrzak o tym powie. Jest taka miła sytuacja w Liceum, kiedy młody Mundek kończąc liceum wydziubał na ławce „E. Dalbor”. To jest przypuszczenie, ale to przypuszczenie jest prawie pewne, że wtedy ks. Rolewski dowiedział się bezpośrednio od ks. Dalbora, gdzie ten się urodził. Autor dodał również, że Dalborowie na przestrzeni lat mieszali w trzech lokalizacjach: przy ul. Raszkowskiej, Sądowej i Gimnazjalnej. Wspomniał ciekawostkę z Poznania, gdzie na pomniku zniszczonego przez hitlerowców pomniku Najświętszego Serca Jezusowego widniał wizerunek kardynała Dalbora.
Wystawę „Prymas z Ostrowa Kardynał Edmund Dalbor” można oglądać w Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego w sali wystaw czasowych na II piętrze Ratusza w godzinach otwarcia dostępnych na stronie: https://www.mmow.pl/.
Edmund Dalbor urodził się 30 października 1869 roku w Ostrowie Wielkopolskim w kupieckiej rodzinie o tradycjach patriotycznych i katolickich. Jego rodzicami byli Władysław i Katarzyna z domu Rutkowska. Ukończył w 1887 roku gimnazjum w rodzinnym mieście (w tym czasie był członkiem tajnego kółka uczniowskiego noszącego nazwę Towarzystwo Tomasza Zana). Następnie studiował filozofię i teologię w Monasterze Westfalskim oraz na Uniwersytecie św. Apolinarego w Rzymie. Na tej ostatniej uczelni uzyskał doktorat z prawa kanonicznego w 1893 roku. W tym samym roku przyjął również święcenia kapłańskie. Następnie pełnił posługę wikariusza w Poznaniu, a później kanclerza w Kurii Arcybiskupiej. W roku 1899 został kierownikiem katedry prawa kanonicznego w Seminarium Duchownym w Gnieźnie, a dwa lata później został kanonikiem Metropolii Poznańskiej. W następnych latach pełnił funkcję radcy Kurii oraz wikariusza generalnego (od 1909 roku). W trakcie pełnienia wspomnianych stanowisk nie zabierał głosu w kwestiach politycznych, pozostawał jednak lojalny wobec polskości.
Po wybuchu I wojny światowej wciąż pełnił wspomniane funkcje. Natomiast w dniu 30 czerwca 1915 roku został mianowany przez papieża arcybiskupem gnieźnieńskim i poznańskiego. Władze niemieckie zaakceptowały tą decyzję ze względu na trwającą wówczas wojnę i ich ówczesną niechęć do drażnienia Polaków w Wielkopolsce. Wkrótce po objęciu stanowiska arcybiskup Dalbor zreorganizował studia teologiczne w podległych mu seminariach, aby umożliwić wstąpienie do stanu kapłańskiego młodzieży wywodzącej się z ubogich rodzin. Zaangażował się również w działalność dobroczynną. Zorganizował akcję dożywiania ludności chłopskiej oraz ubogiej inteligencji. Założył Związek Towarzystw Dobroczynnych „Caritas” oraz Komitet Niesienia Pomocy w Królestwie Polskim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości brał udział w Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu oraz odprawił nabożeństwo z okazji otwarcia Sejmu Ustawodawczego w lutym 1919 roku. Popierał również udział podległych mu duchownych w powstaniu wielkopolskim w charakterze kapelanów wojskowych oraz w plebiscytach na Warmii, Mazurach, Powiślu i na Górnym Śląsku. Poprosił również dowodzącego powstaniem wielkopolskim gen. Józefa Dowbora-Muśnieckiego o wysłanie z Wielkopolski odsieczy wojskowej dla obrońców Lwowa. W dniu 17 grudnia 1919 roku papież Benedykt XV mianował go kardynałem. Tym samym arcybiskup Edmund Dalbor został pierwszym prymasem Polski po odzyskaniu niepodległości. Już jako prymas wszedł w skład Kapituły Orderu Orła Białego, której został również kanclerzem. Organizował również pomoc charytatywną oraz duszpasterską dla polskich emigrantów we Francji oraz w Niemczech. Został odznaczony Orderem Legii Honorowej. Otrzymał również doktoraty honoris causa Uniwersytetów w Krakowie, Lwowie i Münster. Zmarł w Poznaniu w dniu 13 lutego 1926 roku. Został pochowany w krypcie grobowej prymasów w katedrze gnieźnieńskiej. W prawym podcieniu ostrowskiej Konkatedry, parafii ks. Dalbora, na ścianie przy wejściu głównym od 1970 r. znajduje się tablica poświęcona jego osobie. Ponadto w bocznym ołtarzu świątyni (ołtarz św. Andrzeja) znajduje się figura św. Stanisława, którego twarz przedstawia rysy Edmunda Dalbora. W mieście znajduje się również ulica jego imienia.
Tekst i zdjęcia: Jacek Ryczkiewicz
Czytaj również:
