Zbrodnia w Winiarach

14 grudnia przypada kolejna rocznica zbrodni na obywatelach ziemi ostrowskiej w podkaliskich Winiarach. Choć od tych tragicznych wydarzeń minęły już 83 lata, to pamięć o tej zbrodni trwa choćby przez odprawiane 14 grudnia w intencji poległych Ostrowian w Lesie Winiarskim Msze św. w Konkatedrze.

Gdy wybuchła wojna Ostrów się częściowo wyludnił. Stacjonujące tu jednostki wojskowe zmuszone były wycofać się w kierunku wschodnim. W mieście zapanował chaos, a pozostali mieszkańcy próbowali stworzyć Straż Obywatelską wraz z Komitetem Wykonawczym. Ta formacja nie miała racji bytu. 3 września w ratuszu organizowano już niemiecką władzę. Polski patrol 60. Pułku Piechoty próbował przerwać te działania, jednak od strony ul. Wrocławskiej nadjechała kolejna niemiecka jednostka, gdzie podczas potyczki poległ kapral Jan Ładubiec – uznany za pierwszą ofiarę II Wojny Światowej w Ostrowie. 4 września władze niemieckie wydały pierwsze zarządzenia, które uznawały Polaków jako podludzi, których należy wyniszczyć i zgładzić. Rozwiązano organizacje społeczne, konfiskowano majątki i zwolniono polskich nauczycieli. 8 listopada z Rynku i jego okolic wysiedlono ok. 800 Polaków, którzy otrzymali 20 minut na opuszczenie mieszkań. Aresztowano ostrowską elitę, wśród której był m. in. burmistrz, posłowie, lekarz powiatowy, dyrektor Gimnazjum Męskiego, kupcy, rzemieślnicy. Większość z aresztowanych stanowili Powstańcy Wielkopolscy, których przetrzymywano na drugim piętrze ostrowskiego aresztu.

14 grudnia 1939 w areszcie o godz. 4.00 ogłoszono pobudkę. 29 osób zgromadzono na podwórzu więziennym. Wszystkich załadowano do autobusu, który wyruszył do kaliskiego więzienia. Z relacji świadka Jana Kończaka, który jako jedyny uniknął skazania wynika, że głównym i prawdopodobnie jedynym akt oskarżenia stanowiła Złota Księga miasta Ostrowa, w której zapisani byli uczestnicy powstania. Wśród skazańców byli również więźniowie z powiatu jarocińskiego, kępińskiego, Ostrzeszowa i Pleszewa. 63 skazanych załadowano do dwóch autobusów i wywieziono.

Podczas okupacji krążyły pogłoski, że aresztowani zostali rozstrzelani w okolicach Kalisza. Dla części mieszkańców ich los był oczywisty.

Po zakończeniu wojny 19 czerwca 1945 roku powołano do istnienia Komitet Honorowy wraz z Komitetem Wykonawczym, który miał za zadanie zbadanie tej zbrodni. Po pięciu miesiącach, 19 października 1945 roku, w lesie Winiarskim dokonano ekshumacji. Miejsce to wskazał m. in. kierowca autobusu wiozący na śmierć skazanych. Identyfikacja ciał 27. osób, którą przeprowadziły rodziny i przyjaciele dała odpowiedź, że wśród odnalezionych ofiar są szczątki ostrowskich powstańców i działaczy społecznych.

21 października 1945 roku w Ostrowie zorganizowano uroczystości pogrzebowe, w których uczestniczyło ok. 20 tysięcy osób. Trumny ze szczątkami zamordowanych wystawione były w dużej sali Domu Katolickiego. O godz. 10.00 przy kościele farnym rozpoczęła się Msza św. żałobna celebrowana przez proboszcza ostrowskiego ks. Leona Płotkę. Następnie kondukt przeszedł na Rynek, gdzie przed ratuszem odbyła się świecka część uroczystości pogrzebowych. Kondukt udał się na cmentarz parafialny przy ul. Starokaliskiej (dziś ul. Limanowskiego), gdzie szczątki złożono w zbiorowej mogile powstańców wielkopolskich.

14 grudnia 2004 roku podczas homilii św. w Konkatedrze o pamięci za zamordowanych upominał zgromadzonych ks. prał. Alfred Mąka – Tak myślę sobie jeszcze (…) czy jest jakaś monografia, która by w całości przedstawiała tych ludzi, których tam zamordowano i ich jakieś szczegółowe dzieje od aresztowania poprzez wywiezienie do Kalisza, egzekucję i aż do pogrzebu. (…) Jeśli takiej pracy nie ma, to warto by jakoś potrudzić się, by taką monografię zrobić. (…) Niech to będzie jakimś znakiem wdzięczności wobec wielkich ostrowian, którzy zginęli bohatersko, bowiem za Ojczyznę, za miłość do Polski. Módlmy się o to, aby Pan Bóg im przyjął te ofiarę, wynagrodził ich miłość do Ojczyzny, patriotyzm, ale żeby i ludzie też jakoś odkryli z tych dawnych kart historii ich dzieło dla Polski i Ostrowa – mówił ówczesny proboszcz Konkatedry. Tak też się stało, w 2006 roku Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego wydało książkę „Zbrodnia w Winiarach. Obywatele Ziemi Ostrowskiej zamordowani w dniu 14 grudnia 1939″ autorstwa Witolda Banacha i Barbary Kowalskiej.

^{Oprac. Jacek Ryczkiewicz
na podstawie „Zbrodnia w Winiarach” W. Banach, B. Kowalska}